هاوپۆلی بابه‌ت

ڕێکخراوەی منداڵپارێزی کوردستان، لە ساڵی ١٩٩١ەوە وەک یەکێک لە ڕێکخراوە ناحکومییە پێشەنگەکانی هەرێمی کوردستان دەستی بەکار کردووە. ئەم ڕێکخراوەیە، لە دوای ڕاپەڕینی ساڵی ١٩٩١ و لە بەرامبەر ئەو قەیرانە مرۆییەی کە لە ئەنجامیدا دروست بوو، بە ئامانجی پشتگیریکردنی هەمەلایەنەی منداڵان- بەبێ گوێدان بە نەتەوە، ئایین، یان پاشخانی کۆمەڵایەتی-بەرنامەیەکی بەرفراوانی لە بوارەکانی پەروەردە، تەندروستی، پاڵپشتیی کۆمەڵایەتی و گەشەی تاک جێبەجێ کردووە. 

یەکێک لەو تیۆرییە نوێ و گرینگانەی بواری فێرکاریی زمان و گەشەی هۆشەکیی منداڵ، تیۆریی "دووانەسازیی مانایی"یە. ئەم تیۆرییە بە پشت بەستن بە توێژینەوەکانی زانستی هۆشەکی و زمانناسیی دەمار کە هاوکات لەسەر پەیوەندیی دوو ڕەوتی فێربوون لە منداڵدا جەخت دەکاتەوە، بریتین لە ڕەوتی زمانی- هێما و ڕەوتی وێنەیی- تێگەیشتن.

بە خوێندنەوەی  کتێبی شیعری منداڵانی من ئەتوانم بڵێم نا، ئەوەی کە لە هەمووی گرنگترە، شیکردنەوەی میکانیزمە گێڕانەوەیی، پەروەردەیی و زمانەوانییەکەیەتی لە پەیوەندی لەگەڵ بەردەنگە تایبەتەکەی، واتا منداڵ. لە ڕوانینی یەکەم و سەرەتادا، ئەم دەقە شێعرییە، ئامانجی، فێرکردنی یەکێک لە کارامەییە بنەڕەتییەکانە لە پەروەردەی کۆمەڵایەتی منداڵدا، واتا توانای دژایەتیکردنی ڕێزدارانە یان هەمان " نا" وتنە. بەوەشەوە، بە سەرنجدان بە پێکهاتەی گێڕانەوەیی و گوتاری پەروەردەیی، ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە سەرەڕای مەبەستی ڕواڵەتیی ئەم بەرهەمە، شیعر لە چوارچێوە بناغەکانیدا، کۆمەڵێک بیرۆکەی سنووردارکردن، ڕێگریکردن و تەنانەت زیانبەخشیش بۆ پێکهێنانی بوون و شوناسی منداڵی لەخۆ گرتووە.

لە بارودۆخی شەڕدا، کۆمەڵگە لەگەڵ ئاستێکی بەرفراوان لە شەڕ و تێکهەڵچوون و دڵەڕاوکێدا ڕووبەڕوو دەبێتەوە. ئەم بارودۆخە نەتەنیا گەورەساڵان، بەڵکوو منداڵانیش دەخاتە ژێر کاریگەریی خۆیەوە. لێکۆڵینەوەکانی دەروونناسیی گەشە و ڕەوانپزیشکیی منداڵان دەریانخستووە کە منداڵان بە هۆی پێکهاتەی ناسینەیی و سۆزداریی گەشەییانەوە، توانایی تێگەیشتن و لێکدانەوەی هەلومەرجی شەڕیان نییە. ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆ و بێ‌پەردەی منداڵان لەگەڵ هەواڵەکان، وێنە یان ئەو وتووێژانەی سەبارەت بەو ناوەڕۆک و باسە توندوتیژییانەی دێتە ئاراوە، دەتوانێت لێکەوت‌گەلێکی نەرێنیی جیددی لەسەر دەروونیان بەجێ‌ بهێڵێت. 

چەند کتێبێکی گونجاو بۆ منداڵان ( لە ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ترس، زەبر و زەنگی جەنگ، دڵەڕاوکێ)

بیستنی دەنگی منداڵ لە بنەماڵە و کۆمەڵگادا یەکێکە لە لایەنە کەم ناسراوەکان، بەڵام زۆر گرنگەکانی مافی منداڵان، مافی بەشداری‌کردنە. بەپێی یاسای ١٢ی ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ (١٩٨٩)، هەر منداڵێک "مافی هەیە بیروبۆچوونەکانی خۆی لە هەموو ئەو بابەتانەی کە پەیوەندییان پێوە هەیە، بە ئازادی دەرببڕێت"، و پێویستە ئەو بۆچوونانە "بەپێی تەمەن و پێگەیشتنی منداڵ" سەرنج و ڕێزی پێویستیان پێ‌بدرێت. ئەم بنەمایە، خاڵی دەستپێکی تێڕوانینێکی نوێیە بۆ منداڵ: نەک تەنیا وەک بابەتێکی پشتیوانی، بەڵکوو وەک تاکێک کە دەنگ و بۆچوون و بوونی هەیە.

پەروەردە، نەک پاداشت، بەڵکوو یەکێک لە مافە بنەڕەتییەکانی هەموو منداڵێکە؛ مافێک کە بەبێ ئەو، گەیشتن بە زۆرێک لە مافەکانی تری مرۆڤ بە ڕاستی ئەستەم دەبێت. ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکان لە یاسای ٢٨ی (ڕێککەوتننامەی مافی منداڵ) (١٩٨٩) بە ڕوونی ڕایدەگەیەنێت کە "منداڵ مافی خوێندنی سەرەتایی بەخۆڕایی هەیە"، هەروەها بە ئەرکی دەسەڵاتدارانی دەزانێت کە بەربەستە ئابووری و جوگرافی و فەرهەنگییەکان لەڕێی منداڵاندا لاببەن.

کەمخوێنی یەکێک لە باوترینی ئەو گرفتە خۆراکیانەیە کە بەزۆری بەهۆی کەمبوونی ئاسنی لەشەوە سەر هەڵدەدات. ئەم گرفتە، بەپڕانی، لە منداڵانی خوار تەمەن پێنج ساڵدا دەردەکەوێت، و ئەگەر لە کاتی خۆیدا دەستنیشان و چارەسەر نەکرێت، ڕەنگە کارتێکردنێکی قەرەبوونەکراو لەسەر گەشەی جەستەیی، تێگەیینی و ئاکاریی منداڵی تووشبوو دابنێت. 

لە سەدەی نۆزدەهەمدا، لەنێو سنووری دەوڵەتی عوسمانیدا، گرووپ و ڕێکخراوە میسیۆنێرییەکان بە بەربڵاوی، بە مەبەستی بڵاوکردنەوەی ئایینی مەسیحی، خەریکی کار و چالاکی بوون. ئەم ڕێکخراوە میسیۆنێریانە بە ڕێگەگەلێکی وەک: کردنەوەی خوێندنگە، وەرگێڕانی کتێبی پیرۆز، چاپ و بڵاوکردنەوەی ڕۆژنامە و گۆڤار و...هتد، لە هەوڵی بڵاوکردنەوەی دینی مەسیحیدا بوون. 

ئەمە سەرەتای دەسپێکی کتێبی "پێنج ئەنگوست دەبنە یەک مست" بەرهەمی مامۆستا هەژارە. عەبدوڕەحمان شەرەفکەندی ناسراو بە "هەژار" لەدایکبووی ٢٥ی خاکەلێوەی ١٣٠٠ی هەتاوییە لە مەهاباد. 

نەورۆز و نێرگز پەیامی نووسەران و چالاکانی منداڵان بەبۆنەی نەورۆز و ساڵی نوێیەوە عەلی حەمەڕەشید شاعیر و نووسەری منداڵان

ئەمڕۆ ڕوانیم خونچەی گوڵەکانی باخەکەمان پشکووتوون، دڵم خێراتر لێی دا کە بەهارە  لە دەنگی شەپۆلی کانیاوەکان،  لە خشە و چرپەی گەڵای دارەکان، لە گۆرانیی باڵندە بچووکەکان  ترپەی دڵم خێراتر بوو کاتێک زانیم  جوانترین بەهار لە چاوەکانی تۆوە دەست پێ دەکات! لەو سەرنجە وردانەی کە ڕەنگەکانی ژیان دەدۆزنەوە، لەو پەنجە ناسکانەی کە خۆڵی ئەم زەوییە دەشێلن و تۆوی خەون دەچێنن.