هاوپۆلی بابه‌ت

٢ی نیسان، ڕۆژی لەدایکبوونی هانس کریستیان ئاندێرسێن، ئەو نووسەرەی کە جیهانی منداڵی بە چیرۆکە ئەفسوناوییەکانی ڕازاندەوە. نووسەرێک کە خەیاڵی فڕاند و بە چیرۆکەکانی، دڵی گەنج و پیری کردە لانکەی بیر و هزری. لە ساڵی ١٨٠٥ی زایینی لە دانیمارک لەدایک بوو، بە بەرهەمەکانی وەک "کچی شقارتە فرۆش"، "جوجەڵە مراویی ناشرین"، "جلی نوێی پاشا" و "شاژنی بەفری" سنووری کات و شوێنی تێپەڕاند و بوو بە یەکێک لە کاریگەرترین نووسەرانی وێژەی منداڵان.

٢١ـی ئادار(١ـی خاکەلێوە) ڕۆژی ڕێزلێنان لەو منداڵانەیە کە بە چاوی پڕ لە خۆشەویستی و دڵپاکییەوە جیهان دەبینن. ڕۆژی جیهانیی نەخۆشی سێندرۆم داون، تەنها دەرفەتێک بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی وشیاری نییە، بەڵکوو دەرفەتێکیشە بۆ تێڕامان لە بەهای بێ بەدیلی جیاوازی نێوان مرۆڤەکان.

دڵخۆشی، زایەڵەی ئەو ئاوازەیە کە لە هەواری دڵی منداڵانەوە سەرچاوە دەگرێت. ٢٠ـی ئادار، ڕۆژی جیهانیی "دڵخۆشی"، دەرفەتێکە بۆ ئەوەی جیهان بیری بێتەوە کە پێکەنینی منداڵانە، گەشاوەترین چرای هیوا و جوانترین سامانی مرۆڤایەتییە. لە دنیایەکدا کە هەردەمە بە هۆکارێک گەرد و غوباری خەم و پەژارە بە ڕوخساری مرۆڤەوە دەنیشێت، منداڵان، بە نواڕینی گەشاوە و یارییە ڕەنگاڵەکانیان، جارێکی تر بیرمان دەخەنەوە کە دڵخۆشی، ڕووداوێکی تیژتێپەڕ نییە، بەڵکوو ڕاستییەکی قووڵ و بەردەوامە لە ژیانی هەر تاکێکماندا.

لە ڕۆژی جیهانیی دارستاندا، سروشت بە زمانێکی بێدەنگ و پڕ لە نهێنیی کۆنەوە قسەمان لەگەڵ دەکات. دارستانە جوانەکانی زاگرۆس، وەک ئەو چیرۆکانەی لە دڵی زەوییەوە سەرچاوە دەگرن، پیشان دەدەن کە ژیان بە ڕیشە قووڵەکان و ئەو لقانەی کە چاویان لە ئاسمانە، چەندە بەنرخە.

خۆشەویستیی نەتەوە و نیشتمان، سروشتی جوانی کوردستان، جلوبەرگی کوردی، ئاهەنگ و سەما و هەڵپەڕکێ و گۆرانی و مۆسیقای  کوردی، سروودی نەتەوەیی و شێعر و پەخشان و خواردەمەنی و نەریتی کوردەواریی تێکەڵ بە سەوزە و ڕێواس و کنگەر و گۆزروان و چوالە و خۆراکگەلی سرووشتی و گیایی هەمەچەشنی ئەم خاکە پیرۆزەمان، لە ئامێزی سروشتی جوانی ڕەنگاڵەی نیشتمان، لە چیا و پێدەشتی، لە چۆم و کانی و ڕووباری، لە گوند و لە شاری و هەموو ئەم بەها بەنرخانە؛ نەورۆز دەیکاتە دیاری و لەبیرەوەریماندا دەبێتە یادگاری.

گۆڤاری پزیشکی لێنست لێکۆڵینەوەیێکی نوێی بڵاو کردوەتەوە کە ڕێژەی قەڵەوی لە دنیادا بە خێرایێکی زۆر ڕووی لە زیادبوونە. پێشبینی کراوە تا ساڵی ٢٠٥٠ ، زۆرتر لە نیوەی گەورەساڵەکان و یەک لە سێی منداڵان و مێرمنداڵان تووشی چاخی و کێشی زیادە بن. لە ساڵی ٢٠٢١ دا ، لە دەورووبەری ٤٩٣ ملیۆن منداڵ و مێرمنداڵی ٥ هەتا ٢٤ ساڵ کێشی زیادەیان بوە یان قەڵەو بوون. بەڵام ئەم ڕادەیە تا ساڵی ٢٠٥٠ ئەگاتە ٧٤٦ ملیۆن کەس کە زیادبوونێکی سەتا ١٢١ پیشان ئەدات.

کە شاخ و دەرودەشت، جلوبەرگی سپی زستانە دەگۆڕن و جلێکی سەراپا سەوز دەپۆشن و خۆر پرشنگە ئاڵتونییەکانی خۆی بەسەریاندا پەرش و بڵاو دەکاتەوە، گوڵە نێرگز سەر دەردەهێنێت و هاتنی بەهار لە چاوی گوڵە نێرگزەوە بە جوانی دەبینی. خونچە گوڵە ناسک و سادەکانی دار چوالەکان دەپشکوون و ئەودەمە تامەزرۆی کە گیرفانەکانت پڕ بکەیت لە چوالە و بەدوای پەپولەکاندا دەگەڕێی تا یارییان لەگەڵدا بکەیت و لەبەردەم هێلانە پەڕەسێلکەکەی هەیوانەکەتاندا بە هێمنی سەرنج دەدەیت تا دایکە پەڕەسێلکەکە باسی چیرۆکی کۆچە دوورودرێژەکەی خۆیت بۆ بکات و تۆش بە پەرۆشەوە بۆ هاوڕێکانتی بگێڕییەوە. 

ئەوەی کە منداڵان لەبری گوێ لە ئامۆژگاری گرتن، پتر مەیلیان بەرەو لاساییکردنەوەی ئاکاری گەورەتر لە خۆیان دەشکێتەوە، ڕاستییەکی حاشاهەڵنەگرە. هەربۆیە ئاکار و کردەوەی مرۆڤەکان چ لە ئاستی تاک و چ لە ئاستی کۆمەڵدا کاریگەری و ڕۆڵێکی بەرچاو و یەکلاییکەرەوەی لە پەروەردەی منداڵاندا هەیە. لەم سۆنگەیەوە نەورۆزیش، وەک کردارێکی بەکۆمەڵ، دەتوانێت دەرفەتێکی باش بڕەخسێنێت بۆ پەروەردەی منداڵان لە بوارەکانی پاراستنی ژینگە، ئاژەڵان و ڕێزگرتن لە بەها مرۆڤایەتییەکان. نەورۆز و سەری ساڵی نوێ دەتوانێت هۆکارێک بێت بۆ ئەوەی دایکان و باوکان بە شێوازێکی جوانتر و هاسانتر لە هەندێ بابەتدا منداڵەکانیان پەروەردە بکەن. سەردانی گەورەکانی بنەماڵە، ڕێزگرتن لە یەکتر، پێشکەشکردنی دیاری و نیشاندان و دەربڕینی دۆستی و ئاشتی بەرانبەر یەکدی، بەشێک لەو هەڵسوکەوت و کردارە نەورۆزیانەن کە دەتوانن کاریگەرییەکی ئەرێنی لەسەر منداڵان بەجێ بهێڵن. جیا لەوانە، نەورۆز وەک ئاهەنگێکی فەرهەنگی‌ـ‌نەریتی دەتوانێت منداڵان لەمەڕ ئەو بابەتە گرنگانەی کە لەم نوێبوونەوەدا ڕوودەدەن، ئاگادار بکاتەوە. هەربۆیە گرینگە منداڵان لەگەڵ فەرهەنگ و نەریتە جوانەکانی نەورۆز ئاشنا بکریەن هەتا لەم ڕێگەیەوە فێری ئەخلاقگەلێکی وەک پاراستنی ژینگە، ڕێزگرتن لە یەکتر و بەها ئایینی و مرۆڤایەتییەکان ببن.

بەهار لە کوێوە دێت؟ لە پشتی کێوە بەفرینەکانەوە؟ لە دڵی ئەو چەمانەی کە سەهۆڵەکانیان تواوەتەوە؟ یا ڕەنگە لەنێوان  لق‌‌و‌پۆی وشکی دارێک کە ئێستا سەوز بووەتەوە؟ 

وا خەریکە نەورۆز دێتەوە؛ زەوی سەرلەنوێ دەبووژێتەوە و کۆڵانەکانیش بە پێکەنینی منداڵان ڕەنگڕێژ دەبنەوە. بەڵام لە دڵی منداڵێکی کتێبخوێندا، لەنێو قەرەباڵغیی سەری ساڵەدا، نیگەرانی‌ و داڵغەگەلێکی بچووکی شیرین پێل لێ دەدەن. 

ئاسترید لیندگرێن یەکێکە لە بەناوبانگترین نووسەرەکانی بواری ئەدەبیاتی منداڵان. چیرۆک و ڕۆمانەکانی ئەم نووسەرە بە زۆربەی زمانەکانی دونیا بۆ وێنە زمانی کوردی وەرگێڕدراونەوە. هاوکات زۆربەی ڕۆمانەکانی کراونەتە فیلم. ئاسترید لە ساڵی ٢٠٠٢لە ستۆکهۆڵم لە ژوورەکەی خۆ کە دەکەوێتە شەقامی داڵەگەتانی دڵی لە لێدانن کەوت.

مۆسیقای منداڵ لە زۆربەی فەرهەنگەکاندا وەکوو ئامرازێک بۆ فێرکاری، پەروەراندنی تواناییەکان و پتەوکردنی ناسنامەی فەرهەنگی کەڵکی لێ وەردەگیررێت. لەو کۆمەڵگایانەی کە مۆسیقای خۆماڵی خاوەن ڕیشە و بنچینەیەکی بەهێزە، مۆسیقای منداڵیش دەتوانێت وەکوو پردێک لەنێوان نەریت و مودێڕنیتەدا ڕۆڵ بگێڕێت. لەناو گەلانی زاگرۆسیدا، مۆسیقا هەمووکاتێک ڕۆڵێکی گرینگی لە ژیانی خەڵکیدا گێڕاوە، بەڵام، مۆسیقای تایبەت بە منداڵان، بەو شێوەیەی کە پێویستە، لەم ناوچەیەدا، ئاوڕێکی ئەوتۆی لێ نەدراوەتەوە. لەم سۆنگەیەوە، بە مەبەستی پڕکردنەوەی ئەم کێماسییە، گرووپی "سمۆرەکانی زاگرۆس" وەک یەکەمین گرووپی تایبەت بە مۆسیقای منداڵ لەم دەڤەرەدا، لەلایەن کۆمەڵێک کەسی پسپۆڕ و لێزانەوە چەند ساڵ پێش هاتە دامەزراندن. ئەم گرووپە کە لەڕووی خۆشەویستی و پەرۆشی بەرانبەر بە منداڵانی زاگرۆس دامەزراوە، هەوڵ دەدات لە مۆسیقای منداڵان لەپاڵ ڕەهەندە خۆخڵاواندنەکەیەوە، وەکوو ئامرازێکی فێرکاری و پەروەردەیش کەڵک وەربگرێت. ماڵپەڕی چراوۆک لەگەڵ فەرید عەباسی، دامەزرێنەر و بەڕێوبەری ئەم گرووپە، سەبارەت بە ناسنامە، ئامانجەکان، ئالنگارییەکان و دوورنوێنەکانی ئەم گرووپە وتووێژێکی تایبەتی ئەنجام داوە.