هاوپۆلی بابه‌ت

یەکێک لە هەستیارترین و ئاڵۆزترین لقەکانی بواری نووسین، ئەدەبیاتی منداڵانە، لقێک کە پێویستی بە تێگەیشتنێکی قووڵ لە تایبەتمەندییە تێگەیینی، سۆزداری و زمانییەکانی منداڵان هەیە. بەپێچەوانەی بیروڕای گشتییەوە، نووسین بۆ منداڵان تەنێ بە ساکارنڤیسییەوە سنووردار نابێتەوە، بەڵکوو پێویستی بە ڕەچاوکردنی قووڵی بنەماگەلێکی وەک: تەکووزی گێڕانەوە،  کەسێتی‌پەروەراندنی چالاک، کەڵک‌وەرگرتن لە زمانی  شیاو و دروستکردنی کارلێکی هزری لەگەڵ بەردەنگدایە. ئەم چیرۆکە جگە لە ئامانجە فێرکاریەکەی، لە هەندێ لایەنی سەرەکیدا کەم وکووڕی پێوە دیارە و دەبێتە لەمپەر لە پێکهاتنی پێوەندی باش لەگەڵ بەردەنگەکەیدا. ئەم ڕەخنەیە بە چڕبوونەوە لەسەر گەڵاڵە، کەسێتی‌پەروەراندن، شێوازی نووسین، بنەما هەڵپەسێرداوەکان، گواستنەوەی پەیام و لێهاتووییە دیتراوەکانی گێڕانەوەکە دەپەرژێتە سەر شیکاریی کەمووکوڕییەکانی ئەم بەرهەمە.

دوازدەی فێبریوێری، ڕۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوە لەگەڵ بەسەربازگرتنی منداڵان، بیرخەرەوەی یەکێک لە تاڵترین ڕووداوە کارەساتبارەکانی مرۆڤایەتییە. ئەو کاتەی کەوا پاکێتی منداڵان بوو بە دیلی شەڕ و توندوتیژی. ئەم ڕۆژە کە بە ناوی“ ڕۆژی دەستە سوورەکان “یش دەناسرێتەوە، هەلێکە بۆ ئاگادارکردنەوەیەکی جیهانی سەبارەت بە کەڵک‌وەرگرتنی نایاسایی لە منداڵان لە پێکدادانە چەکدارییەکان و هەوڵێکە بۆ بە کۆتایی‌هێنان بەم دیاردە تۆقێنەرە.

دوازدەی فێبریوێری، ڕۆژێکە کەوا هەرا و قیڕەی کپکراوی منداڵە ونبووەکانی ناو ئاگر و دووکەڵی لە جەرگی دایە. ڕۆژێک بۆ ئەوەی بە بیرمان بێتەوە کە پێکەنین و کایەی مناڵان چووبووە ناو زەبری شمشێر و جەرگەی شەڕەوە. ئەو منداڵانەی کەوا بە جێگەی خوێندنەوەی چیرۆکە خۆشەکان ئەبوا چیرۆکی ترس و دڵەڕاوکێ و خوێناوی شەڕەکان لە خۆیانا بنووسنەوە. بەسەربازگرتنیی منداڵان نەک هەر دنیا ڕەنگاوڕەگەکەیان ڕەش و وشک ئەکات، بەڵکوو خەونە خۆشەکانیشیان دەکات بە دێوەزمەیەک کە هەر کۆتایی نەبێت بۆیان. ئەوان لە تامی منداڵی، لە پەروەردە، لە باوەشی دایکیان، لە پێکەنینی بێ‌داڵغە لەگەڵ هاوڕێکانیان، بێبەش دەکرێن. لەبری دنیایەکی هێور و خۆش، دنیای ئەم منداڵانە پڕ لە نەهامەتی و ترسە. هەموو ڕۆژێک ئەوان ئەبێ کارگەلێک بکەن کە هیچ فڕێکی بە دنیای منداڵانەوە نییە. شەڕکردن، کوشتن، دەربەدەری تەنیا بەشێکە ئەوان لەم دنیایە بردوویانە. بەڵام ئەمڕۆ، ڕۆژێکە ئەبێ ئێمە لە یادیاندا بین و ترپەی دڵە بچووکەکانیان ببیستین. ڕۆژێک کە ئەبێ هەموومان پێکەوە نەهێڵین کە چیتر بە جێگەی بووکەڵە، تفەنگ لەناو دەستی منداڵان بێت. ڕۆژێک کە ئەبێ وەستان خەینە بەر دنیای دڵڕەقی شەڕەکان و بۆ داهاتووی گەش هەوڵ بدەین. شوێنێک کە منداڵەکان بتوانن دەستیان بەرەو ئاسمانی هەڵێنن و لە باوەشی خۆشەویستی و دڵنیایی بژین.

 ئەمڕۆ، ڕۆژێکی سیحراوییە! ڕۆژێک کە بە دیارییەکی بچووک، دەتوانین دەرگای وڵاتی چیرۆکان بەڕووی کەسێکدا بکەینەوە. ئەمڕۆ ڕۆژی جیهانیی دیاریی کتێبە!  کتێبەکان وەک باڵەکانی خەیاڵن. کاتێک دەیانکەینەوە، دەتوانین لەگەڵ پەرییەکان بەناو دارستانە ڕەمزاوییەکاندا بفڕین، لەگەڵ دایناسۆرەکان گەشتمان هەبێت، یان تەنانەت هاوڕێیەتیی ئەژدیهایەکی مێهرەبان بکەین! هەر کتێبێک، جیهانێکی نوێیە کە چاوەڕێی دۆزینەوەیە.

ئەگەر کوردی زانستی پێ نەخوێنرێ، وەک زمانێکی زیندوو لە دنیای مۆدیڕن لە پاش دەمێنێ و بە کەڵکی سەردەم نایەت و دەبێتەوە بە زمانی فۆلکلۆر و شیعر و چیڕۆک، واتە کوردی دەبێت بە نیوە زمان، نیوەکەی دی دەبێ بە ئینگلیزی. 

ئێمە دوو جۆر ترسمان هەیە: ئەوترسانەی کە هەستیان پێ ئەکەین(بەرهەست) و ئەو ترسانەی کە هەستیان پێ ناکەین(دەرهەست). جۆری ترسە بەرهەستەکان وەکوو ترساندنی منداڵ لە سەگ، لە دەرزی و دکتۆر و لە شوێنەبەرزەکان و زۆر شتی‌تریش.

ئەمڕۆ، ١١ی شوبات، ڕۆژی جیهانیی ژنان و کچان لە زانستدایە. ڕۆژێک بۆ ستایش و ڕێزلێنانی ژنانێک کە سنووری زانستیان فراوان کردووەتەوە و ڕێگایان بۆ نەوەکانی داهاتوو، خۆش کردووە. بەڵام ئەم ڕۆژە، تەنیا بیرهێنانەوەیەک لە ڕابردوو نییە؛ بەڵکوو چرایەکە کە داهاتووش ڕووناک دەکاتەوە- داهاتوویەک کە لە دڵی منداڵییەوە دەست پێ دەکات.

وێژەی منداڵان تەنێ کۆمەڵێک دەقی چیرۆک‌تەوەری سادە، بە مەبەستی خۆمژووڵکردن نییە، بەڵکوو ئامرازێکی بنەڕەتیشە بۆ گەشەپێدانی هۆشەکی، پەرەپێدانی داهێنەرانە و ئاسانکاریی لە ڕەوتی بە جڤاکیبوونی منداڵاندا. بیردۆزگەلێک وەک؛ ژان پیاژە، لیڤ ڤیگۆتسکی و جێرۆم بروونێر جەختیان لەسەر ئەوە کردۆتەوە کە گێڕانەوەی منداڵ‌تەوەر پێویستە هاوتەریب لەگەڵ توانا هۆشەکی و زمانییەکانی منداڵاندا دابڕێژرێت، بەلەونێک کە دەرفەتی بەشداریکردنی زەینی، گەشەکردنی خەیاڵ و چونیەک‌باوەڕی بۆ ئەو منداڵە بەدی بهێنێت. هەموو هەوڵی نووسەر، لە چیرۆکی لاڤی و پیکێسڵدا، بەو مەبەستەیە کە چیرۆکەکەی هەم لە ژانری زانستی‌ـ‌‌خەیاڵیدا جێ بکاتەوە و، هەمیش چەمکی پەرەپێدانی تەکنەلۆژی و ژیریی دەستکرد و پەیوەندییان دەگەڵ ئافرێنەریی زەینی منداڵاندا شەنوکەو بکات. بەڵام ئەم بەرهەمە جیا لەوەی کە لە بنەما بنەڕەتییەکانی گێڕانەوەناسی و دەروونناسیی گەشەدا، دووری گرتووە، لە ئاستە جیاجیاکانی زمانی، تەکووزیی گێڕانەوەیی، کەسێتی‌پەروەراندن و، گواستنەوەی پەیامیشدا تووشی کەموکووڕیگەلێکی بنەڕەتی بووە. لەم یادداشتەدا،  بەکەڵک‌وەرگرتن لە نموونەگەلی زانستی و بۆچوونە متمانەپێکراوەکان، شیکاریی بۆ خاڵە هەرە لاوازەکانی ئەم چیرۆکە دەکەین.

ڕەخنەی ئەدەبی لە بواری منداڵ و مێرمنداڵدا، زیاتر لە هەر شتێکی دیکە، بە لەبەرچاوگرتنی کاریگەرییە پەروەردە و ڕەوانناسییەکانی، دەپەرژێتە سەر لێکدانەوەی ئەو بەرهەمانە تا ئاستی کوالێتی ئەدەبی و کاریگەرییە کۆمەڵایەتییەکانی بە باشی لێکبداتەوە.

بانگەوازی ناردنی بابەت بۆ ژمارە سیفری دوو رەرزنامەی ڕەخنەی ئەدەبی منداڵان و مێرمنداڵان دوایین مۆڵەتی وەرگرتنی بابەت: ١٥ی جۆزەردانی ١٤٠٣

لەم پیشانگایەدا کۆمەڵێک شێوەکاریی تایبەت بە کتێبی منداڵان لە نیگارخانەی شاری سنە بە بەشداریی کۆمەڵێک شێوەکاری کتێبی منداڵان بەڕێوە دەچێت.

پێناسه‌کردنی ئه‌ده‌بیاتی منداڵان و گه‌یشتن به‌ تاقه‌ پێناسه‌یه‌ک وه‌کوو زۆربه‌ی مه‌فهوومه‌ ئه‌ده‌بییه‌کان  گه‌لێ دژواره‌ و دووریشه‌ له‌ عه‌قڵانییه‌تی زانستی. لە سەر ئەو ئەساسە‌ چه‌ندین پێناسه‌ بۆ ئه‌ده‌بیاتی منداڵان دیاری کراوە.