بیستنی دەنگی منداڵ لە بنەماڵە و کۆمەڵگادا یەکێکە لە لایەنە کەم ناسراوەکان، بەڵام زۆر گرنگەکانی مافی منداڵان، مافی بەشداری‌کردنە. بەپێی یاسای ١٢ی ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ (١٩٨٩)، هەر منداڵێک "مافی هەیە بیروبۆچوونەکانی خۆی لە هەموو ئەو بابەتانەی کە پەیوەندییان پێوە هەیە، بە ئازادی دەرببڕێت"، و پێویستە ئەو بۆچوونانە "بەپێی تەمەن و پێگەیشتنی منداڵ" سەرنج و ڕێزی پێویستیان پێ‌بدرێت. ئەم بنەمایە، خاڵی دەستپێکی تێڕوانینێکی نوێیە بۆ منداڵ: نەک تەنیا وەک بابەتێکی پشتیوانی، بەڵکوو وەک تاکێک کە دەنگ و بۆچوون و بوونی هەیە.
مافی بەشداریکردن
بیستنی دەنگی منداڵ لە بنەماڵە و کۆمەڵگادا یەکێکە لە لایەنە کەم ناسراوەکان، بەڵام زۆر گرینگی مافی منداڵان، مافی بەشداری‌کردنە. بەپێی یاسای ١٢ی ڕێککەوتننامەی مافەکانی منداڵ (١٩٨٩)، هەر منداڵێک "مافی هەیە بیروبۆچوونەکانی خۆی لە هەموو ئەو بابەتانەی کە پەیوەندییان پێوە هەیە، بە ئازادی دەرببڕێت"، و پێویستە ئەو بۆچوونانە "بەپێی تەمەن و پێگەیشتنی منداڵ" سەرنج و ڕێزی پێویستیان پێ‌بدرێت. ئەم بنەمایە، خاڵی دەستپێکی تێڕوانینێکی نوێیە بۆ منداڵ: نەک تەنیا وەک بابەتێکی پشتیوانی، بەڵکوو وەک تاکێک کە دەنگ و بۆچوون و بوونی هەیە.
بەشداری کردنی منداڵان، تەنها بە مانای ڕێگەدان بە منداڵان بۆ قسەکردن نییە، بەڵکوو پرۆسەیەکە کە لە ڕێگەیەوە، منداڵان هەست دەکەن کە بۆچوونەکانیان دەبیسترێت، بەهایان پێدەدرێت و دەتوانن کاریگەرییان لەسەر بڕیاردان هەبێت. ئەم بەشدارییە دەتوانێت لە ئاستە جیاوازەکاندا ڕووبدات: لە ناو بنەماڵەدا لە کاتی بڕیاردان لەسەر کاروباری ڕۆژانە، لە قوتابخانە لە کاتی پلاندانان بۆ چالاکییە پەروەردەییەکان یان چالاکییەکانی دەرەوەی پۆل، و لە کۆمەڵگادا لە ڕێگەی ئەنجومەنی خوێندکاران، بنکەی منداڵان، یان پڕۆگرامی میدیایی تایبەت بە منداڵان.
توێژینەوەکان لە بواری پەروەردەی منداڵان و دەروونناسیدا دەردەخەن کە بەشداری چالاکانە، کاریگەرییەکی بەرچاوی هەیە لەسەر پەرەپێدانی متمانە بەخۆیی، بەهێزکردنی تواناکانی پەیوەندیی، پەروەردەکردنی هەستی بەرپرسیارێتی و ئامادەکاری بۆ ژیانی کۆمەڵایەتی. بەپێچەوانەوە، پشتگوێخستنی بۆچوونی منداڵ، دەیخاتە پەراوێز و لەوانەیە ببێتە هۆی هەست بە بێ بەهایی کردن، بێ‌چالاک یان تەنانەت توندوتیژی.
لە زۆرێک لە بنەماڵە و قوتابخانەکاندا، هێشتا بڕیاردان بە شێوەیەکی تاکلایەنە ئەنجام دەدرێت. دایک و باوک و مامۆستایان هەندێک جار لە ترسی "زیادەڕۆیی" یان "کامڵنەبوونی فیکری" منداڵ، لە بەشداریکردنی لە پرۆسەی بڕیاردان بەدوور دەگرن. ئەمە لە کاتێکدایە کە بەشداریکردن، هەم مافە و هەم دەرفەتێکی پەروەردەییە؛ دەرفەتێکە بۆ گفتوگۆی نێوان نەوەکان، بۆ ڕاهێنانی دیموکراسی ئاستێکی بچووک، و بۆ بنیاتنانی نەوەیەکی ئاگادار، بەرپرسیار و بەشدارکەر.
چارەسەرگەلێک وەک وتووێژی بنەماڵەیی، پرسیارکردن لە بیروڕای منداڵ لەسەر ئەو بابەتانەی کە پەیوەندییان پێوە هەیە، دروستکردنی جێگایەکی پارێزراو بۆ دەربڕینی بۆچوونەکان لە قوتابخانە، و فێرکردنی لێزانی و لێهاتوویی بیرکردنەوەی ڕەخنەیی دەتوانرێت هەنگاو گەلێکی کاریگەر بن بۆ بەدیهێنانی مافی بەشداریکردن.
لە کۆتاییدا، گوێگرتن لە دەنگی منداڵ تەنیا کردەوەیەکی ئەخلاقی نییە، بەڵکوو پەیوەسته به ڕاگرتنی شکۆمەندی مرۆڤ و دروستکردنی کۆمەڵگەیەک که هەموو ئەندامەکانی له هەر تەمەن و دۆخێکدا لە چارەنووس و ژیانی خۆیان‌دا دەورێک بگێڕن.
وەرگێڕ: کیمیا بایزیدی
