لە سەدەی نۆزدەهەمدا، لەنێو سنووری دەوڵەتی عوسمانیدا، گرووپ و ڕێکخراوە میسیۆنێرییەکان بە بەربڵاوی، بە مەبەستی بڵاوکردنەوەی ئایینی مەسیحی، خەریکی کار و چالاکی بوون. ئەم ڕێکخراوە میسیۆنێریانە بە ڕێگەگەلێکی وەک: کردنەوەی خوێندنگە، وەرگێڕانی کتێبی پیرۆز، چاپ و بڵاوکردنەوەی ڕۆژنامە و گۆڤار و...هتد، لە هەوڵی بڵاوکردنەوەی دینی مەسیحیدا بوون.
کورتەباسێک سەبارەت بە یەکەم کتێبی فێرکاریی وێنەدار بە زمانی کوردی
ئەمیر تازیک
لە سەدەی نۆزدەهەمدا، لەنێو سنووری دەوڵەتی عوسمانیدا، گرووپ و ڕێکخراوە میسیۆنێرییەکان بە بەربڵاوی، بە مەبەستی بڵاوکردنەوەی ئایینی مەسیحی، خەریکی کار و چالاکی بوون. ئەم ڕێکخراوە میسیۆنێریانە بە ڕێگەگەلێکی وەک: کردنەوەی خوێندنگە، وەرگێڕانی کتێبی پیرۆز، چاپ و بڵاوکردنەوەی ڕۆژنامە و گۆڤار و...هتد، لە هەوڵی بڵاوکردنەوەی دینی مەسیحیدا بوون.
یەکێک لەو ناوچانەی کە ئەم ڕێکخراوە میسیۆنێریانە بە شێوەیەکی بەربڵاو تێیدا چالاکیان دەکرد بریتی بوو لە ناوچە کوردنشینەکانی دەوڵەتی عوسمانی. ناوچەگەلێک وەک: عەنتاب، ڕوها و خارپێت لە ناوەندە هەرە دیارەکانی چالاکی ئەم ڕێکخراوانە بوون. ئامانجی ئەم میسیۆنێرانە جیا لە ڕاکێشانی جڤاکی کوردی بەرەو لای دینی مەسیحیەت، وانەوتنەوە و پتەوکردنی بڕوای ئەرمەنییەکانی کوردستان بوو. هەر بەم هۆیەوە جگە لە وەرگێڕانی ئینجیلەکان بۆ سەر زمانی کوردی، چەندین کتێبی فێرکاریشیان بە ئامانجی فێرکردنی ئەو ئەرمەنیانەی کە جگە لە کوردی زمانێکی دیکەیان نەدەزانی، نووسیوە. دوو لەو کتێبانە بریتین لە: کتێبی ئایپەناران ئالفابێ جوز کورمانجی و ئەرمەنی و داسەگرگێ کورمانجی(kurmanji textbook).
شایانی باسە کە ئەم دوو کتێبە ئەگەرچی بە زمانی کوردی نووسراون، لێ، بە ئەلفبێی ئەرمەنی چاپ و بڵاو کراونەتەوە. هەر وەک پێشتریش ئاماژەم پێ کرد، ئامانج لە نووسینیان، فێرکردنی ئەو ئەرمەنیانە بوو کە جگە لە کوردی زمانێکی دیکەیان نەدەزانی، هەربۆیە چاپکردنیان بە ئەلفبێی ئەرمەنی کارێکی ئاسایی بووە. ئەم دوو کتێبە لە مێژووی چاپ و نووسینی کتێبی پەروەردەیی کوردستاندا خاوەنی جێگە و پێگەیەکی تایبەتن. د. فەرهاد پیرباڵ دەربارەی گرینگی کتێبی ئایپەناران ئالفابێیەوە دەڵێت: "ئەم کتێبە وەرگێڕراوە خودان چەندین تایبەتمەندی تاکانەیە: یەکەم کتێبی فێرکاریی تایبەت بە منداڵانە، یەکەم کتێبە کە بە کوردی تەفسیری کتێبی ئینجیلی کردووە، یەکەم کتێبە کە بە زمانی کوردی لەمەڕ دیرۆکەوە دواوە، یەکەم کتێبی کوردییە کە وێنەی چاپی تێدا بەکار هێنراوە، یەکەم کتێبی کوردییە کە بە ئەلفبێی ئەرمەنی نووسراوە و هەروەها یەکەم فەرهەنگی کوردی‌ـ‌ئەرمەنییە. ئەم فەرهەنگە نزیکەی سێ هەزار وشەی کوردی‌ـ‌ئەرمەنی لەخۆ گرتووە"Ferhad Pirbal, “Kurdish) literature in the former Soviet Union Republic of Armenia").
ئەم دوو کتێبە بە ڕیز لە ساڵی ۱٨٦۰ لە چاپخانەیH. MUHENDISYAN لە ئەستەنبووڵ و لە ساڵی ۱٨٦٨ لە چاپخانەی AMERICAN TRACT SOCIETY لە نیۆیۆرک چاپ و بڵاو کراونەتەوە.
