ئەدەبی منداڵان وەکوو دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی _ ڕەوانناسانە و ژانرێکی ئەدەبی خاوەنی نیزامێکی مەعریفی و پێکهاتەیەکی عەقڵانی و تێئۆریکی تایبەت بە خۆیەتی. سووژەی سەرەکی ئەو دیاردەیەش منداڵە و تەوەری سەرەکیش چەمکی منداڵە.
یادداشتێک لەسەر کتێبی "دنیای ئاڵا"
یاقووب خزری: ڕەوانناس و ڕەخنەگر
ئەدەبی منداڵان وەکوو دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی _ ڕەوانناسانە و ژانرێکی ئەدەبی خاوەنی نیزامێکی مەعریفی و پێکهاتەیەکی عەقڵانی و تێئۆریکی تایبەت بە خۆیەتی. سووژەی سەرەکی ئەو دیاردەیەش منداڵە و تەوەری سەرەکیش چەمکی منداڵە. جیهان‌وێنای منداڵ لە پرس و ڕووداوەکانی دنیای ئەوڕۆ بە نیسبەتی ڕابردوو تووشی گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی و ئەساسی بووە، ئەو گۆڕانکارییە هەم لە پێکهاتەی زەینی و هەم لە مێتۆدەکانی تەحلیل و شی‌کردنەوەی پرس و ڕووداوەکان لە لایەن منداڵەوە ڕووی داوە. منداڵ لە جیهانی ئەوڕۆدا بە پێچەوانەی هێندێک لە مەکتەبە فکرییەکانی پێشوو، ئیتر وەکوو ئۆبژەیەکی بێ‌دەسەڵات سەیر ناکرێ، منداڵی ئەو سەردەمە چ لە ڕووی زانستی و چ لە ڕووی سووننەتەکانی ژیانی ڕۆژانەی کۆمەڵگا ڕۆڵی سووژەیەکی کارتێکەر دەگێڕێ و لە زۆرینەی ڕووداو و پرسەکانی کۆمەڵایەتی خاوەنی زەینێکی شڕۆڤەکارانەیە. لەسەر ئەساسی ئەو خوێندنەوەیە لە دۆخی منداڵ و چەمکی منداڵ، خوڵقێنەرانی دەقی منداڵانە پێویستە بە خوێندنەوە و قەڕائەتێکی تر دەقی منداڵان بخوڵقێنن و دەقەکان لە حاڵەتی تەوسیفی بگوازرێنەوە و بەرەو ساز کردنی دەق‌گەلی پرسیارخوڵقێن. دەق‌گەلی پرسیارخوڵقێن ئەو دەقانەن کە منداڵ تێیان‌دا حزووری ئەکتیڤی هەیە و لە ڕیوایەت و گێڕانەوەکان‌دا خۆی دەبێتە بەشێک لە کاراکتێرەکانی دەقەکە، لە مەفهووم و دەستەواژەکانی ناو دەقەکە دەکۆڵێتەوە و پرسیاریان لێ ساز دەکا؛ ئەو تایبەتمەندییە لە شێعریش‌دا زەروورەتی هەیە، بۆ وێنە منداڵ ئیتر ناکرێ تەنیا بیسەرێکی بێ‌دەسەڵات و مەیوو(منفعل) بێ؛ بەڵکە بە پێچەوانە پێویستە بە زەینێکی پرسیارگەر لە چەمکە شێعرییەکان بکۆڵێتەوە و خۆی ببێ بەشێک لە شێعر و مەفهوومە شێعرییەکان و تەنانەت چەمکە شێعرییەکان تووشی چەلێنج بکا. ئەو پڕۆسەیە لە پێناو ساز کردنی دیاردەیەکی نوێ بە نێوی "منداڵی ڕەخنەگر" یا "منداڵی پرسیارگەر" بیچم دەگرێ. سەرچاوەی ئاگایی و ڕووناکبیری پرسیاری ڕەخنەگرانەیە، کەوایە پرۆسەی ناوبراو دەسپێکی ساز بوونی کۆمەڵگایەکی ڕووناکبیر و خاوەن هزری ڕەخنەییە لە پێناو ساز کردنی زیست‌جەهانێکی بەختەوەر.
لە بابەت ئەو بەرهەمە شێعرییەش‌دا بە پێویستی دەزانم ئاماژە بە چەند خاڵێکی گرینگ بکەم، ئەویش یەوەیە: "کۆمەڵەشێعری بەردەست بە نێوی ئاڵا نووسینی خاتوو لەیلا بەهرام‌بەیگی کە بەپێی ستاندارد و پێوەرە زانستییەکان بۆ منداڵانی کەمتر لە شەش ساڵ نووسراوە و منداڵان بەر لە چوونیان بۆ قوتابخانە دەتوانن کەڵکی لێ وەرگرن؛ هەنگاوێکی جیددییە بۆ دەسپێکی ئەو پرۆسەیەی باسمان کرد، هەرچەند ڕەنگ‌بێ کۆمەڵەشێعری ئاڵا ئێستا مەودای هەبێ لەگەڵ ئەو ستایلەی لە پێشەکی‌دا باسمان کرد؛ بەڵام لە هێندێ شوێن نووسەر توانیوێتی دەلاقەیەکی هەرچەند کورتیش بەرەوڕووی جیهان‌بینییەکی تازە لە دەقی منداڵانەدا بکاتەوە. بۆ نموونە لە گشتی شێعرەکان‌دا جیا لە شێعری "پرسیارەکانی ئاڵادا" نووسەر توانیوێتی بە کەڵک وەرگرتن لە ڕیوایەت(گێڕانەوە) مەفهوومە شێعرییەکان لە حاڵەتی تەوسیف‌دا نەهێڵێتەوە و بەردەنگ(واتا منداڵ) بەردەوام لەگەڵ چەمک و مەسئەلە شێعرییەکان ئاوێتە بێ و خۆی ببێتە بەشێک لە ڕێوایەتەکە، سووژەکان لە شێعرەکان‌دا ئەکتیڤن، منداڵیش لە دەقێکی لەو چەشنەدا تا ڕادەیەک لە ئاستی ئۆبژەیەکی بێ‌دەسەڵات‌ڕا دەگوازێتەوە بۆ سووژەیەکی کارتێکەر و خاوەن ڕۆڵ لە دەقەکەدا. شێعری پرسیارەکانی ئاڵاش لەسەر ئەساسی پرسیار لە هێندێک مەفهوومی ژیانی ڕۆژانەی منداڵان‌دا نووسراوە و منداڵ گەرەکییەتی بەو پرسیارانە بە ئاگایی بگا. ئەو شێعرەش دەکرێ وەکوو دەسپێکێک بۆ ساز بوونی زەینێکی پرسیارگەرانە لە قەڵەم بدەین، جەوهەری سەرەکی لەو شێعرەدا پرسیارە و پرسیار وەکوو ئامرازی دەستەبەر کردنی ڕووناکبیرییەکی منداڵانە لێرەدا دەور دەگێڕێ.
لە کۆتایی‌دا هیوادارم خاتوو لەیلا بەهرام‌بەیگی لە نووسینی دەقی منداڵانەدا بەردەوام بێ و ببێتە سەرچاوەیەکی گرینگ بۆ دەقی منداڵانە. دڵنیاشم بەو ئیرادەیەی خاتوو لەیلا هەیەتی گەیشتن بەو ئامانجە پیرۆزە دژوار نییە. بە هیوای داهاتوویەکی ڕووناک بۆ منداڵانی وڵاتەکەمان.
