کارگروه مطالعاتی ادبیات کودکِ مرکز کُردستان‌شناسی دانشگاه کُردستان، سومین وبینار خود را با عنوان «ادبیات کودک و حفاظت از هویت» برگزار کرد. این مراسم با حضور جبار شافعی‌زاده، شاعر و نویسنده ادبیات کودک، و آرش مهربان، مسئول گروه پژوهشی ادبیات کودکِ مرکز کُردستان‌شناسی دانشگاه کُردستان، به‌صورت آنلاین از طریق وب‌سایت دانشگاه کُردستان برگزار شد.
وبینار «ادبیات کودک و خلق هویت در کودکان» برگزار شد
کارگروه مطالعاتی ادبیات کودکِ مرکز کُردستان‌شناسی دانشگاه کُردستان، سومین وبینار خود را با عنوان «ادبیات کودک و حفاظت از هویت» برگزار کرد.
این مراسم با حضور جبار شافعی‌زاده، شاعر و نویسنده ادبیات کودک، و آرش مهربان، مسئول گروه پژوهشی ادبیات کودکِ مرکز کُردستان‌شناسی دانشگاه کُردستان، به‌صورت آنلاین از طریق وب‌سایت دانشگاه کُردستان برگزار شد.
در ابتدای سخنان، آرش مهربان ضمن معرفی فعالیت‌های کارگروه پژوهشی ادبیات کودک در مرکز کُردستان‌شناسی، اظهار داشت: این گروه از یک سال و نیم پیش فعالیت خود را آغاز کرده و در تلاش است گفت‌وگوی تازه‌ای درباره ادبیات کودک ایجاد کند. او تأکید کرد که اهمیت این موضوع تنها با همکاری و تلاش فعالان این حوزه تحقق می‌یابد. وی سپس به موضوع وبینار پرداخت و گفت: «در دنیای امروز، هویت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های علوم انسانی و حوزه آموزش مطرح است. هویت مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها و احساسات فرد نسبت به یک گروه، جامعه یا فرهنگ خاص است. از دیدگاه روانشناسانی چون اریکسون، هویت روندی پویا و متغیر است که در دوران کودکی و نوجوانی شکل می‌گیرد.»
نقش ادبیات کودک در هویت‌سازی
مهربان ادامه داد: «تجربیات اولیه زندگی کودکان و مسائل فرهنگی و اجتماعی پیرامون آن‌ها نقش کلیدی در شکل‌گیری هویتشان دارد. در این میان، یکی از ابزارهای مؤثر برای انتقال ارزش‌ها و تقویت هویت کودکان، ادبیات کودک است. ادبیاتی که به زبان مادری کودکان نوشته شود، نه‌تنها در رشد زبانی آن‌ها مؤثر است، بلکه وسیله‌ای برای آشنایی بیشتر با تاریخ، فرهنگ و جهان‌بینی جامعه‌ای است که در آن زندگی می‌کنند.»
او با اشاره به دیدگاه آنتونی گیدنز درباره هویت، گفت: «هویت مقوله‌ای است که از تعامل بین فرد و جامعه شکل می‌گیرد و در این میان، زبان مادری نقشی اساسی ایفا می‌کند.» مهربان همچنین خاطرنشان کرد: «در جهانی که زبان و فرهنگ‌های بومی تحت فشار زبان‌ها و فرهنگ‌های غالب قرار دارند، نقش ادبیات کودک در حفظ و توسعه هویت کودکان بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است.»
هویت در ادبیات کودک و فلسفه
در ادامه وبینار، جبار شافعی‌زاده با استناد به دیدگاه‌های لودویگ ویتگنشتاین، فیلسوف زبان‌شناس، به سه پرسش اساسی پرداخت: کودک کیست؟ ادبیات کودک چیست؟ هویت چیست؟
او کودک را از منظرهای فیزیولوژیکی، روانشناختی و جامعه‌شناختی تعریف کرد و سپس با اشاره به فرهنگ لغت وبستر، مروری بر ادبیات کودک داشت. در ادامه، هویت را به‌عنوان مجموعه‌ای از ویژگی‌های فلسفی، اجتماعی، روانشناختی و تاریخی که یک فرد یا جامعه را از دیگران متمایز می‌کند، معرفی کرد.
شافعی‌زاده به دیدگاه فیلسوفانی مانند افلاطون، دیویی و روسو درباره استقلال هویت در دوران کودکی اشاره کرد و اهمیت ادبیات کودک در شکل‌گیری هویت را مورد تأکید قرار داد. او همچنین با بررسی نظریات روانشناسانی چون اریک اریکسون، ژان پیاژه، زیگموند فروید، کارل یونگ و ژاک لاکان، نقش روانشناسی در توسعه ادبیات کودک و هویت‌سازی را برجسته کرد.
هویت در بسترهای مختلف
شافعی‌زاده با اشاره به نظریات مدرن ادبیات، به گفته‌های پیتر هانت و میشل لندسبرگ پرداخت که معتقدند هیچ چیز به‌اندازه ادبیات، کودکان را با خود، زندگی و هویتشان آشنا نمی‌کند. او تأکید کرد که هویت تنها یک پدیده ذهنی نیست، بلکه در بستر جغرافیا، تاریخ، فرهنگ، زبان، جنسیت، هنر و ادبیات شکل می‌گیرد. همچنین به نقل از هانو، پژوهشگر ادبیات، افزود: «ما تا زمانی که گذشته خود را درک نکنیم، نمی‌توانیم آینده را بفهمیم. ادبیات پلی است میان گذشته و آینده.»
ادبیات کودک و مبارزه برای حفظ هویت
شافعی‌زاده در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به سیاست‌های هویتی برخی دولت‌ها، از جمله اقدامات آتاتورک، رضاشاه و صدام حسین در سرکوب هویت کُردی، بر نقش ادبیات به‌عنوان ابزاری مقاوم در برابر این سیاست‌ها تأکید کرد. او با استناد به فعالیت‌های نویسندگانی چون آنتوان دو سنت‌اگزوپری، روئالد دال، مارک تواین، سمد بهرنگی، یلماز گونای، قادر عبدالله و دیگران، به طبقه‌بندی جدیدی در ادبیات کودک اشاره کرد که شامل سه دسته اصلی است:
1. ادبیات کودک ضد تربیتی (که بر شکستن کلیشه‌ها و نقد نظام آموزشی سنتی تأکید دارد)،
2. ادبیات کودک تربیتی (که هدفش آموزش ارزش‌ها و اخلاقیات به کودکان است)،
3. ادبیات کودک مقاومتی (که هویت و فرهنگ بومی را حفظ و تقویت می‌کند).
در پایان، شافعی‌زاده با اشاره به دیدگاه‌های اندیشمندانی همچون دونا نورتون و جرج شانون، گفت: «کودکان از طریق ادبیات، هویت خود را شکل می‌دهند.» او به تأثیر ادبیات کودک در شکل‌گیری هویت فردی و جمعی، نقش کتاب‌های درسی در تغییر هویت، و همچنین خطر حذف هویت اصیل کودکان اشاره کرد و افزود: «برخی آثار کودکانه ممکن است به‌جای تقویت هویت، کلیشه‌های نادرست اجتماعی، دینی، قومی و جنسیتی را بازتولید کنند، اما در مقابل، ادبیات کودک می‌تواند به ابزاری برای مقابله با این فرایند و حفظ هویت فرهنگی و تاریخی تبدیل شود.» در نهایت، او با تأکید بر ویژگی‌های ادبیات کودک مانند خیال‌پردازی، تفکر، رشد زبانی و عاطفی، به نظریات فیلسوفانی همچون هایدگر، پیاژه و ویگوتسکی درباره نقش زبان در هویت‌سازی اشاره کرد و خاطرنشان کرد که زبان، اساسی‌ترین عنصر شکل‌گیری هویت است. وبینار با بررسی فعالیت نویسندگانی همچون هانس کریستین اندرسن، صادق هدایت، سمد بهرنگی، قادر عبدالله و دیگران، و تأکید بر اهمیت ادبیات کودک در حفظ و توسعه هویت فرهنگی، به پایان رسید.
